Dlaczego warto sporządzić testament?
Któż z nas choć raz w życiu nie myślał o własnej śmierci? Jak powiedział kiedyś Dalajlama
„śmierć jest naturalną częścią życia i wcześniej czy później każdemu z nas przyjdzie stawić jej czoła”. Śmierć możemy ignorować albo spojrzeć jej prosto w oczy. Osoby które realnie myślą
o śmierci sporządzają często testamenty, nie tylko po to by móc spokojnie odejść, ale również po to by pozostawić pokój wśród bliskich.
Czy musimy sporządzić testament?
Obowiązujące prawo nie nakłada na osoby fizyczne obowiązku sporządzenia testamentu.
Podobnie nie jest wymagane prawem przeprowadzenie przez spadkobierców postępowania sądowego w przedmiocie nabycia spadku.
Jednak prawie każda osoba fizyczna pozostawia po sobie jakiś majątek, czego konsekwencją jest dziedziczenie go przez osoby najbliższe bądź osoby wskazane w testamencie.
Przez pojęcie „dziedziczenie” rozumie się przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłego na jedną lub kilka osób. Prawa i obowiązki najczęściej tożsame są z aktywami (majątkiem) oraz pasywami (długami) zostawionymi przez zmarłego.
Następstwem śmierci osoby fizycznej jest tzw. „sukcesja uniwersalna” czyli to, że spadkobierca nabywa wszelkie przedmioty majątkowe należące do spadku niezależnie od ich charakteru.
Jak Sąd orzeka o nabyciu spadku?
Jeżeli do dziedziczenia jest uprawnionych kilka osób nabywają one spadek jako całość, a następnie ich udziały w spadku są określone w sposób ułamkowy.
Przykład: Sąd w postanowieniu o stwierdzenie nabycia spadku orzeka, że spadek nabyła osoba A, osoba B i osoba C w udziale 1/3 każdy. Jeżeli między spadkobiercami nie ma zgody co do podziału przedmiotów, często też nieruchomości, wchodzących w skład spadku konieczny jest drugi proces o dział spadku. W postępowaniu o dział spadku Sąd przyporządkuje poszczególne składniki spadku konkretnym osobom, często z obowiązkiem spłat i dopłat dla pozostałych osób.
Co w przypadku gdy nie ma testamentu?
Prawo polskie przewiduje dwa źródła powołania do spadku – powołanie do spadku na podstawie testamentu bądź z ustawy. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy (czyli nie sporządził testamentu), albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą. Podstawą dziedziczenia nie może być żadna inna czynność prawna. Powołanym do spadku na podstawie ustawy może być każda osoba fizyczna. Natomiast do osób prawnych, które mogą dziedziczyć na podstawie ustawy należy jedynie Skarb Państwa.
Na podstawie testamentu mogą dziedziczyć zarówno osoby prawne oraz osoby fizyczne bez ograniczeń.
Spadkodawca w testamencie może powołać również Fundację, która odziedziczy spadek.
Czy można obyć się bez Sądu?
Obecne przepisy regulujące prawo spadkowe umożliwiają złożenie oświadczeń spadkowych przed notariuszem. Również przed notariuszem możemy dokonać działu spadku.
Należy dodać, że jeżeli w skład spadku nie wchodzi nieruchomość, to podziału przedmiotów wchodzących w skład spadku można dokonać umową spadkobierców bez konieczności przystępowania do aktu notarialnego. (niemniej oświadczenia o przyjęciu spadku muszą być złożone bądź przed Sądem bądź przed notariuszem)
Nurtującym klientów pytaniem jest cena postępowania przed Sądem i przed notariuszem. Uprzedzając to pytanie wskazuję, że tańsze jest postępowanie spadkowe prowadzono przez Sąd, jednak z uwagi na czas oczekiwania na termin sprawy sądowej znacznie wygodniejsze jest przeprowadzenie postępowania spadkowego przez notariusza, z którym możemy się umówić
z zaledwie kilkudniowym wyprzedzeniem.
Co nowego w przepisach dotyczących spadków?
Nowością w przepisach jest zmiana reguły dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza jako zasady. Dotychczas jedynie małoletni dziedziczyli spadek z dobrodziejstwem inwentarza tzn. do wysokości czynnego spadku.
Przykład: Małoletni dziedziczy spadek, którego aktywa wynoszą 100.000 zł zaś długi spadkowe 150.000 zł. Jeżeli małoletni przyjmie spadek (oświadczenie spadkowe składa w jego imieniu opiekun prawny), zostanie sporządzony spis inwentarza, w którym z reguły komornik określi co wchodzi w skład spadku tj. zarówno jakie wchodzą aktywa i pasywa. Jeżeli faktycznie długi spadkowe przekroczą aktywa to spadkobierca odpowiada jedynie do wartości aktywów spadku.
Obecnie taki sposób dziedziczenia jest regułą.
Drugą zmianą wprowadzoną do kodeksu cywilnego jest umożliwienie sporządzenia wspólnego testamentu przez małżonków. Dotychczas każda osoba musiała sporządzić własnoręcznie testament, opatrzyć go datą oraz własnoręcznie się podpisać. Jeżeli któregoś z elementów zabrakło bądź na jednym testamencie widniały podpisy dwóch osób testament taki był nieważny.
Przykład: Oboje małżonkowie we wspólnym testamencie przepisali spadek na jednego syna, wydziedziczając jednocześnie drugiego. Ponieśli wspólnie śmierć w wyniku wypadku samochodowego. Testament zostałby uznany za nieważny a spadek odziedziczyło by dwóch synów po ½ udziału każdy.
Obecne przepisy, zapewne podyktowane dość często praktyką sporządzania testamentów wspólnych umożliwiły ważne sporządzenie takich testamentów.
Dziedziczenia a postępowanie upadłościowe.
Jako adwokat wykonujący również zawód syndyka, nie mogę nie odnieść się do wpływu postępowania upadłościowego na dziedziczenie. Otóż jeżeli otrzymamy spadek w toku postępowania upadłościowego, wejdzie on w skład masy spadkowej. Osoba wobec której Sąd ogłosił upadłość nie może złożyć samodzielnie skutecznego oświadczenia o odrzuceniu spadku.